200 Χρόνια Ελληνικό Λυρικό Τραγούδι, τρίτος κύκλος
Η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών συνεχίζοντας την προσπάθεια ανάδειξης του Ελληνικού Λυρικού Τραγουδιού οργανώνει φέτος τον τρίτο κύκλο συναυλιών με τίτλο «200 χρόνια ελληνικό λυρικό τραγούδι».
Το πρόγραμμα της συναυλίας περιλαμβάνει τραγούδια δύο μεγάλων ελληνικών προσωπικοτήτων του μουσικού χώρου στον 20ό αιώνα, του Δημήτρη Μητρόπουλου (1896 – 1960) και του Γιάννη Ανδρέου Παπαϊωάννου (1910 – 1989). Αφορμή της συναυλίας η συμπλήρωση φέτος 50 ετών από το θάνατο του πρώτου και 100 ετών από τη γέννηση του δεύτερου. Ερμηνεύουν οι διακεκριμένοι Έλληνες καλλιτέχνες, Μυρσίνη Μαργαρίτη (υψίφωνος), Ινές Ζήκου (μεσόφωνος) και Στέφανος Νάσος (πιάνο).
11η Συναυλία της 69ης καλλιτεχνικής περιόδου
Η συναυλία θα ξεκινήσει με την Εισαγωγή «Ροζαμούνδη», D. 644 του Franz Schubert. Το 1827 ο αυστριακός εκδότης Maximilian Josef Leidesdorf εξέδωσε μία μεταγραφή του Schubert για πιάνο, τέσσερα χέρια, της «Εισαγωγής στο δράμα Ροζαμούνδη». Παραδόξως όμως, το συγκεκριμένο έργο ήταν στην πραγματικότητα μεταγραφή της εισαγωγής από τη μουσική για το έργο «Η μαγική άρπα». Η μουσική για το έργο αυτό του Georg Ernst von Hofmann είχε συντεθεί από τον Schubert τον Ιούλιο και Αύγουστο του 1820. Το κατά πόσο το «λάθος» στην έκδοση αυτή του 1827 έγινε ηθελημένα ή όχι δεν είναι σαφές. Πάντως ήταν καταλυτικό, υπό την έννοια ότι η Εισαγωγή της «Μαγικής Άρπας» έχει μείνει μέχρι σήμερα γνωστή παγκοσμίως ως Εισαγωγή της «Ροζαμούνδης» και με αυτό το όνομα έχει αναγνωριστεί ως ένα από τα ωραιότερα και αρτιότερα δείγματα της ορχηστρικής παραγωγής του συνθέτη, γεμάτο πηγαία μελωδικότητα, λεπτό χιούμορ και γραμμένο με εξαιρετική ενορχήστρωση.
Στη συνέχεια θα εκτελεστεί το Κοντσέρτο για βιολοντσέλο και ορχήστρα σε σι ελάσσονα, έργο 104 του Antonin Dvorak. Το πρώτο μέρος ξεκίνησε να γράφεται στη Νέα Υόρκη στις 8 Νοεμβρίου και όλο το έργο ολοκληρώθηκε στις 9 Φεβρουαρίου 1895. Η ικανοποίησή του συνθέτη για την ολοκλήρωση του κοντσέρτου εκφράστηκε απλά αλλά χαρακτηριστικά με τη φράση «Δόξα τω Θεώ» στη χειρόγραφη παρτιτούρα. Το κοντσέρτο για βιολοντσέλο είναι βαθύτατα συμφωνικό ως μουσική σύλληψη αλλά και ως ενορχηστρωτική πραγμάτωση. Αντί να στοχεύει στην επίδειξη δεξιοτεχνίας του σολίστα με άμεσο και προφανή τρόπο, ενσωματώνει τον απαιτητικό και μουσικά αναμφίβολα πρωταγωνιστικό ρόλο του βιολοντσέλου σε ένα ενιαίο συμφωνικό μόρφωμα, κατά το οποίο το βιολοντσέλο είναι ο «πρώτος μεταξύ ίσων» συνδιαλεγόμενο με τη μεγαλύτερη ορχήστρα, που ο συνθέτης χρησιμοποίησε ποτέ σε κοντσέρτο του. Όλα αυτά σε συνδυασμό με την πηγαία μελωδικότητα των θεμάτων και την άριστη συνολικά δομική κατασκευή καθιστούν το κοντσέρτο ως ένα από τα κορυφαία και πλέον αγαπητά του ρεπερτορίου του βιολοντσέλου –σημείο αναφοράς για κάθε σολίστα του οργάνου. Σολίστ είναι ο διακεκριμένος Έλληνας βιολοντσελίστας –και κορυφαίος Α’ της Κ.Ο.Α.- Γιάννης Τσιτσελίκης.
Η συναυλία θα κλείσει με τις Παραλλαγές «Αίνιγμα», έργο 36 του Edward Elgar. Το αργό θέμα, στο πρώτο μέτρο του οποίου συμβολίζονται οι συλλαβές του ονόματος του συνθέτη, επιδέχεται δεκατεσσάρων παραλλαγών, η καθεμία από τις οποίες συνιστά και μία μουσική αναφορά σε ένα πρόσωπο από τον περίγυρο του συνθέτη. Κατ’ αναλογία, κάθε παραλλαγή φέρει ως τίτλο άλλοτε τα αρχικά του ονόματος του απεικονιζόμενου προσώπου και άλλοτε το μικρό του όνομα αυτούσιο ή εύσχημα παραλλαγμένο. Ο ίδιος ο Elgar έδωσε σαφείς πληροφορίες για το περιεχόμενο των αναφορών του. Το «αίνιγμα» έγκειται κατά το συνθέτη στο ότι «πέραν, μέσα και πάνω από όλο το έργο ένα άλλο θέμα ‘κινείται’, αλλά δεν παίζεται· έτσι το βασικό Θέμα δεν εμφανίζεται ποτέ». Οι κατά καιρούς προταθείσες «λύσεις» του αινίγματος είναι πάμπολλες και κανείς οφείλει να ομολογήσει πως κάποιες όντως βασίζονται σε διόλου ευκαταφρόνητες ενδείξεις, που πηγάζουν από εμβριθείς δομικές αναλύσεις του ίδιου του μουσικού έργου και από εξακριβωμένα δεδομένα γύρω από τον Elgar, τη ζωή και το έργο του. Σε κάθε περίπτωση, ο Elgar πέτυχε με το αίνιγμά του να εκτοξεύσει την απήχηση του έτσι κι αλλιώς υπέροχου έργου του εξασφαλίζοντας αέναη τροφή για τη φαντασία ειδικών και μη.
Συναυλία αφιέρωμα στον Γιάννη Ανδρέου Παπαϊωάννου
Η συναυλία θα ξεκινήσει με το συμφωνικό θρύλο «Βασίλης ο Αρβανίτης» (πάνω στην ομώνυμη νουβέλα του Στρατή Μυριβήλη) του Γιάννη Ανδρέου Παπαϊωάννου. «Το επικό διήγημα του Στρατή Μυριβήλη “Ο Βασίλης ο Αρβανίτης” ενέπνευσε τις 11 εικόνες που αποτελούν το συμφωνικό αυτό θρύλο. Σ’ όλο το έργο κυριαρχεί το επικό και λυρικό στοιχείο, εκτός από λίγα σημεία, σε ορισμένες εικόνες (εικ. 1, 3, 7 και 10) που είναι περιγραφικά». Αυτά σημειώνει ο ίδιος ο συνθέτης για το σημαντικό αυτό συμφωνικό του έργο, που γράφτηκε στα τέλη του 1945 και προσεγγίζει υφολογικά την Εθνική Σχολή.
Στη συνέχεια θα εκτελεστεί το Κοντσέρτο για πιάνο και ορχήστρα αρ. 1 του Bela Bartok σε α’ εκτέλεση με την ΚΟΑ. Η αλήθεια είναι πως το Πρώτο Κοντσέρτο είναι ένα έργο εξαιρετικά περίτεχνης συνθετικής λογικής και κατά κανόνα δύσληπτο στο πρώτο του άκουσμα. Ίσως γι’ αυτό και μέχρι σήμερα είναι το λιγότερο δημοφιλές από τα τρία συνολικά κοντσέρτα για πιάνο του Bartok. Μία ουσιώδης παράμετρος της πιανιστικής γραφής εν προκειμένω είναι η συστηματική χρήση του πιάνου όχι τόσο ως μελωδικού οργάνου αλλά ως κρουστού. Παράλληλα όμως το έργο φέρει σαφώς τις επιρροές της βαθιάς μελέτης και εκδοτικής ενασχόλησης του συνθέτη με τη μουσική μπαρόκ. Και φυσικά, πανταχού παρόν είναι και το στοιχείο της παραδοσιακής μουσικής με έναν εσωτερικό τρόπο, χωρίς ποτέ να γίνεται αυτοσκοπός αλλά ως αναπόφευκτη έκφανση μίας αυθεντικά βιωμένης μουσικής και αισθητικής εν γένει ταυτότητας. Σολίστ είναι ο διακεκριμένος Έλληνας πιανίστας Τίτος Γουβέλης.
Η συναυλία θα κλείσει με τους Χορούς της Γκαλάντα του Zoltan Kodaly. Η μουσική των τσιγγάνων της περιοχής της Γκαλάντα (μίας μικρής πόλης στη σημερινή Σλοβακία) ήταν ήδη ευρύτερα γνωστή γύρω στα 1800, όταν στη Βιέννη εκδόθηκαν αρκετοί τόμοι με ουγγρικούς χορούς, σε έναν από τους οποίους περιλαμβανόταν μουσική «τσιγγάνων από τη Γκαλάντα». Οι εκδόσεις αυτές ανακαλύφθηκαν από τον Ούγγρο μουσικολόγο και συνθέτη Ervin Major, μαθητή του Kodaly στη σύνθεση, και αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για τη σύνθεση του έργου το 1933, που στόχευε και στη διάσωση αυτής της παλιάς μουσικής παράδοσης. Το έργο ήταν παραγγελία της Φιλαρμονικής Ορχήστρας της Βουδαπέστης για τον εορτασμό των 80 ετών από την ίδρυσή της και παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στις 23 Οκτωβρίου 1933 στη Βουδαπέστη από την ανωτέρω ορχήστρα υπό τη διεύθυνση του Ernst von Dohnanyi.
Συναυλία για την Εθνική Εορτή της 25ης Μαρτίου στο Βουκουρέστι
Η εθνική εορτή της 25ης Μαρτίου ήταν το κίνητρο και η αφορμή της Ελληνικής Πρεσβείας στη Ρουμανία και του Πρέσβη Βασίλειου Παπαδόπουλου για τη διοργάνωση ένα 24ωρο αργότερα, στις 26 Μαρτίου δηλαδή, στο περίφημο Ateneul Roman του Βουκουρεστίου, μίας συναυλίας του Κουαρτέτου Εγχόρδων της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών.
Έχει βέβαια σημασία ότι η συναυλία θα πραγματοποιηθεί στο περίφημο Ateneul Roman του Βουκουρεστίου, το κτήριο-σύμβολο του Ρουμανικού πολιτισμού και της Ιστορίας, το οποίο χτίστηκε στην καρδιά του Βουκουρεστίου πριν από 120 χρόνια, για να γίνει η αρχιτεκτονική και πνευματική έκφραση της κουλτούρας της Ρουμανίας: Η επιλογή του χώρου που θα φιλοξενήσει την εκδήλωση είναι κι ένας διακριτικός υπαινιγμός των σχέσεων φιλίας και συνεργασίας μεταξύ Ελλάδας και Ρουμανίας.
Ιδιαίτερο και «καλειδοσκοπικό» και το πρόγραμμα που επέλεξε γι'αυτή του τη συναυλία το Κουαρτέτο Εγχόρδων Αθηνών. Περιλαμβάνει τα έργα: Ο Γέρο-Δήμος του Παύλου Καρρέρ, στη μεταγραφή για κουαρτέτο εγχόρδων του Νίκου Σκαλκώτα, La Folia (Παραλλαγές για κουαρτέτο εγχόρδων) του Σίμου Παπάνα, Πέντε ελληνικοί χοροί για κουαρτέτο εγχόρδων του Νίκου Σκαλκώτα (οι: Ηπειρώτικος, Κρητικός, Τσάμικος, Αρκαδικός, Κλέφτικος) και Κουαρτέτο εγχόρδων σε Ντο μείζονα, έργο 59 του Μπετόβεν.
Η πραγματοποίηση αυτής της συναυλίας με αυτή την αφορμή και με αυτούς τους όρους, είναι τιμή και χαρά για όλη την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών.
Το Κουαρτέτο Εγχόρδων Αθηνών ιδρύθηκε το 2010 και αποτελείται από εξέχοντα μέλη της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών, τους βιολονίστες Απόλλωνα Γραμματικόπουλο και Παναγιώτη Τζιώτη, τον βιολίστα Πάρη Αναστασιάδη και τον βιολοντσελίστα Ισίδωρο Σιδέρη.
Υπό την αιγίδα της την Πρεσβείας της Ελλάδος στην Ρουμανία και της Εστίας του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού στο Βουκουρέστι
9η Συναυλία της 69ης καλλιτεχνικής περιόδου
Η συναυλία θα ξεκινήσει με το έργο «Ελένη» για σόλο τενόρο και ορχήστρα εγχόρδων (σε ποίηση Πάνου Κυπαρίσση) του Θωμά Μπακαλάκου. Σολίστ είναι ο διακεκριμένος Έλληνας τενόρος Ζάχος Τερζάκης.
Στη συνέχεια θα εκτελεστεί το Κοντσέρτο για δύο βιολιά και ορχήστρα εγχόρδων σε ρε ελάσσονα, BWV 1043 του Johann Sebastian Bach. Η σύνθεση του κοντσέρτου για δύο βιολιά ανάγεται στην ευτυχισμένη περίοδο διαβίωσης του Bach στο Kothen (1717 – 1723), κατά την οποία γράφτηκαν μεταξύ άλλων και τα περιβόητα “Βραδεμβούργια Κοντσέρτα”. Ήδη από τα νεανικά του χρόνια ο Bach υπήρξε θιασώτης του ιταλικού κοντσέρτου, όπως αυτό έφτασε στο απόγειό του με τον Antonio Vivaldi (1678 – 1741). Ο Vivaldi είχε ακολουθήσει -και τελειοποιήσει- τη μπαρόκ φόρμα κοντσέρτου, σύμφωνα με την οποία το έργο ήταν τριμερές (γρήγορο – αργό – γρήγορο) και η δομή των επιμέρους μερών βασιζόταν στην ιδέα του “ritornello”, ενός θέματος που παρουσιαζόταν κατά κανόνα από όλη την ορχήστρα και που περιοδικά επανεμφανιζόταν, ερχόμενο σε αντιδιαστολή με παρεμβαλλόμενα σολιστικά επεισόδια. Ανάλογης δομής είναι και το εξαιρετικά δημοφιλές Κοντσέρτο για δύο βιολιά. Σολίστ είναι οι βιολονίστες Παναγιώτης Φιλικόζης και Παναγιώτης Τζιώτης, και οι δύο μέλη της ΚΟΑ.
Η συναυλία θα κλείσει με τη Συμφωνία αρ. 40 σε σολ ελάσσονα, K.V. 550 του Wolfgang Amadeus Mozart. Μαζί με το κοντσέρτο για πιάνο σε ρε ελάσσονα, K.V. 466, η Συμφωνία αρ. 40 αποτελεί διαχρονικά ένα από τα δημοφιλέστερα έργα του Mozart, έχοντας διατηρήσει την απήχησή της ακόμα και κατά την περίοδο ακμής του ρομαντισμού του 19ου αιώνα, οπότε και η φήμη του Mozart –παροδικά ασφαλώς- σημείωνε μία κάμψη. Η “μεγάλη συμφωνία σε σολ ελάσσονα ” (διακρινόμενη έτσι από την προγενέστερη συμφωνία αρ.25 στην ίδια τονικότητα) αποτυπώνει κατά πολλούς την ταραγμένη συναισθηματική κατάσταση, στην οποία βρισκόταν ο Mozart όταν την έγραψε, βιώνοντας μία πτώση της δημοτικότητας και αναγνώρισής του στη Βιέννη και μείζονες οικονομικές δυσχέρειες. Η γεμάτη αυθεντικό πάθος, τραγική δύναμη και συναισθηματική πολυπλοκότητα γραφή της δείχνει να προοιωνίζει την εποχή του ρομαντισμού, ενώ παράλληλα η εκπληκτική αρμονική και δομική της τελειότητα την καθιστά αναμφίβολα μία κορυφαία έκφανση του κλασικισμού. Ο Alfred Einstein χαρακτηρίζει το πρώτο και το τελευταίο μέρος της Συμφωνίας ως “καθόδους στην άβυσσο της ψυχής”, ενώ ο Charles Rosen την αποκαλεί ως μία από τις “κορυφαίες εκφράσεις πόνου και τρόμου” στο έργο του Mozart.
8η Συναυλία της 69ης καλλιτεχνικής περιόδου
Η συναυλία θα ξεκινήσει με το Κοντσέρτο για πιάνο και ορχήστρα αρ. 1 σε φα δίεση ελάσσονα, έργο 1 του Σεργκέι Ραχμάνινωφ. Γράφτηκε το 1892, όταν ο συνθέτης του ήταν μόλις δεκαεννιά χρονών και σπουδαστής ακόμα στο Ωδείο της Μόσχας. Το βασικό του μοντέλο από μορφολογικής άποψης, πάνω στο οποίο βασίστηκε, ήταν το αγαπημένο του κοντσέρτο για πιάνο του Grieg. Αρκετά χρόνια μετά, λίγο πριν φύγει οριστικά από τη Ρωσία το 1917, ο Ραχμάνινωφ αναθεώρησε το πρώτο κοντσέρτο σε σημαντικό βαθμό και έχοντας ήδη αποκτήσει πολύτιμη πείρα από το δεύτερο και το τρίτο, κατόρθωσε να βελτιώσει σημαντικά το πρώτο, τόσο από άποψη ενορχήστρωσης όσο και από εκείνη της πιανιστικής γραφής. Σολίστ είναι η Αναστασία Καμίνσκαγια.
Στη συνέχεια θα εκτελεστεί το Κοντσέρτο για πιάνο (αριστερό χέρι) και ορχήστρα σε Ρε μείζονα του Maurice Ravel. Το έργο γράφτηκε κατά παραγγελία του Αυστριακού πιανίστα Paul Wittgenstein, του οποίου το δεξί χέρι ακρωτηριάστηκε μετά από τραυματισμό του κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο Ravel, έχοντας μελετήσει ορισμένα βασικά έργα του υπάρχοντος τότε ρεπερτορίου για αριστερό χέρι (όπως τις σπουδές του Saint-Saens και τις ασκήσεις του Leopold Godowsky πάνω στις σπουδές του Chopin) και ενσωματώνοντας επιρροές από το ιδίωμα της jazz, συνέθεσε ένα πυκνό και απαιτητικότατο κοντσέρτο σε ένα μέρος, που αναδεικνύει τις τεράστιες δεξιοτεχνικές και εκφραστικές δυνατότητες, τις οποίες έχει το αριστερό χέρι. Σολίστ είναι ο Κορνήλιος Μιχαηλίδης.
Κατόπιν ακολουθούν οι συμφωνικές εντυπώσεις «Νύχτες στους κήπους της Ισπανίας» για πιάνο και ορχήστρα, του Manuel de Falla. Ο συνθέτης είχε αρχικά συλλάβει το έργο ως τρία νυχτερινά για σόλο πιάνο και ξεκίνησε τη σύνθεσή του το 1909. Όμως κατόπιν παραίνεσης του μεγάλου Καταλανού πιανίστα Ricardo Vines, αποφάσισε να μετουσιώσει την αρχική του έμπνευση σε ένα έργο για πιάνο και ορχήστρα. Το αποτέλεσμα ήταν να δημιουργήσει ένα έντονα ιμπρεσιονιστικό και ατμοσφαιρικό έργο, ισάξιο με τα μεγάλα συμφωνικά έργα των Debussy και Ravel, στο οποίο το πιάνο διατηρεί έναν προβεβλημένο ρόλο, αν και σχεδόν ποτέ απόλυτα πρωταγωνιστικό. Σολίστ είναι η Πάολα Κονταξή.
Η συναυλία θα κλείσει με το Κοντσέρτο για πιάνο και ορχήστρα αρ. 5 σε Φα μείζονα, έργο 103, «Αιγυπτιακό» του Camille Saint-Saens. Το προσωνύμιο «Αιγυπτιακό» δόθηκε στο κοντσέρτο αφενός γιατί ο συνθέτης το έγραψε κατά τη διάρκεια ενός από τα ταξίδια του στο Λούξορ της Αιγύπτου και αφετέρου επειδή η μουσική εμπεριέχει πολλά εξωτικά ανατολίτικα στοιχεία. Η πρώτη εκτέλεση του δεξιοτεχνικού αυτού κοντσέρτου δόθηκε το 1896 με σολίστα το συνθέτη σε μία εορταστική συναυλία για τα πενήντα χρόνια από το ντεμπούτο του ως πιανίστα στη γνωστή Salle Pleyel του Παρισιού. Ο ίδιος έλεγε χαρακτηριστικά πως το κοντσέρτο αντικατόπτριζε ένα θαλασσινό ταξίδι. Σολίστ είναι ο Νίκος Κυριόσογλου.
7η Συναυλία της 69ης καλλιτεχνικής περιόδου
Η συναυλία θα ξεκινήσει με την Εισαγωγή από την όπερα «Μαγεμένος Αυλός» K.V. 620 του Wolfgang Amadeus Mozart. Η τόσο δημοφιλής αυτή όπερα γράφτηκε το 1791, χρονιά του θανάτου του Mozart, και η πρεμιέρα της δόθηκε στις 30 Σεπτεμβρίου εκείνης της χρονιάς στο Freihaus Theater auf der Wieden της Βιέννης υπό τη διεύθυνση του συνθέτη. Η σύνθεσή της έλαβε χώρα κυρίως στο διάστημα μεταξύ Απριλίου και Ιουλίου 1791, με εξαίρεση την Εισαγωγή και το Εμβατήριο των Ιερέων της Β’ Πράξης, που ολοκληρώθηκαν στις 28 Σεπτεμβρίου, δηλαδή μόλις δύο μέρες πριν την πρεμιέρα. Η Εισαγωγή του “Μαγεμένου Αυλού” δεν προϊδεάζει τον ακροατή για τα μουσικά θέματα, τους χαρακτήρες ή την πλοκή του, δίνει ωστόσο ένα στίγμα μεγαλοπρέπειας, ως απόσταγμα του βαθύτερου πνεύματος του έργου.
Στη συνέχεια θα εκτελεστεί το Κοντσέρτο για βιολί και ορχήστρα αρ. 1 σε Ντο μείζονα, Hob.VIIa:1 του Joseph Haydn σε α’ εκτέλεση με την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών. Και τα τρία σωζόμενα κοντσέρτα του Haydn για βιολί γράφτηκαν κατά τα πρώτα χρόνια της υπηρεσίας του συνθέτη στην αυλή του πρίγκιπα Esterhazy. Το συγκεκριμένο κοντσέρτο γράφτηκε και αφιερώθηκε στον Ιταλό βιρτουόζο του βιολιού Luigi Tomasini (1741 – 1808), ο οποίος είχε προσληφθεί στην αυλή των Esterhazy το 1757 σε ηλικία μόλις 16 ετών. Λαμβάνοντας υπόψη το γενικότερο ύφος, τη χρήση του μουσικού υλικού και τη μορφολογική δομή του κοντσέρτου, μπορεί κανείς να ισχυριστεί δικαιολογημένα ότι αυτό κινείται στο μεταίχμιο μεταξύ του μπαρόκ και του κλασικισμού, στιλ τα οποία η ιδιοφυία του Haydn επιτυγχάνει να συνθέσει δημιουργικά. Σολίστ είναι ο διακεκριμένος Έλληνας βιολονίστας Σίμος Παπάνας.
Η συναυλία θα κλείσει με τη Συμφωνία αρ. 2 σε Ρε μείζονα, έργο 73 του Johannes Brahms. Ενώ για την ολοκλήρωση της Πρώτης Συμφωνίας ο Brahms χρειάστηκε περίπου εικοσιένα χρόνια, η Δεύτερη Συμφωνία, που γράφτηκε αμέσως μετά την Πρώτη, χρειάστηκε μόλις ένα καλοκαίρι για να ολοκληρωθεί και συγκεκριμένα εκείνο του 1877, το οποίο ο συνθέτης πέρασε στο ειδυλλιακό χωριό Portschach am Worthersee στην περιοχή της Καρινθίας (νότια Αυστρία). Σε αντίθεση με την Πρώτη, που χαρακτηρίζεται από μία βαριά δραματικότητα και στιβαρότητα, η Δεύτερη είναι ένα φωτεινό, ζεστό και αισιόδοξο έργο, που σε ένα βαθμό αποτυπώνει μουσικά τις φυσικές ομορφιές του αυστριακού θέρετρου, στο οποίο και συνετέθη, με αποτέλεσμα να χαρακτηρισθεί από κάποιους και ως “η Ποιμενική του Brahms”.
Συναυλία των κουιντέτων ξύλινων και χάλκινων πνευστών
Τα δύο οργανικά σύνολα, που αποτελούνται αντίστοιχα από εκλεκτούς μουσικούς των ξύλινων και χάλκινων πνευστών της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών, έχουν το καθένα τη δική του αυτοτελή και πλούσια καλλιτεχνική δραστηριότητα συνεισφέροντας αποφασιστικά στον όχι και τόσο προβεβλημένο χώρο της μουσικής δωματίου για πνευστά. Με το πρόγραμμα της συγκεκριμένης συναυλίας, που περιλαμβάνει μία σειρά από εξαιρετικές και δεξιοτεχνικά απαιτητικές μεταγραφές γνωστών έργων, γίνεται μία απόπειρα να καταδειχθούν και να αναδειχθούν οι ποικίλες ηχοχρωματικές, εκφραστικές και πολυφωνικές δυνατότητες του κάθε συνδυασμού οργάνων. Ταυτόχρονα βέβαια το κοινό θα έχει την ευκαιρία να ακούσει συγκεντρωμένα γνωστά και ιδιαίτερα δημοφιλή έργα (ή αποσπάσματα έργων) από το χώρο της συμφωνικής μουσικής (Beethoven, Mozart και Faure), της όπερας (Bizet και Μποροντίν), της μουσικής μπαλέτου (Τσαϊκόφσκι) και του έντεχνου τραγουδιού (Gardel). Αξίζει να σημειωθεί ότι η συναυλία θα κλείσει με ένα έργο του διακεκριμένου Έλληνα συνθέτη Βασίλη Τενίδη, που γράφτηκε -με την παρούσα του μορφή- ειδικά για τις ανάγκες της συναυλίας και στο οποίο συμμετέχουν οι μουσικοί όλων των οργάνων, που απαρτίζουν τα δύο σύνολα.
Συναυλία με έργα Μπετόβεν και Μότσαρτ
Η συναυλία ξεκινά με τo Κοντσέρτο για κλαρινέτο και ορχήστρα σε Λα μείζονα, K.V. 622 του Wolfgang Amadeus Mozart. Για τον δεξιοτέχνη κλαρινετίστα Anton Stadler (1753 – 1812) ο Mozart έγραψε το Κοντσέρτο για κλαρινέτο το 1791. Η χρονιά αυτή, παρόλο που σημαδεύτηκε προς το τέλος της (5 Δεκεμβρίου) από τον τραγικό θάνατο του συνθέτη, ήταν γενικά μία χρονιά δημιουργίας, επιτυχίας και αισιοδοξίας για εκείνον. Το Κοντσέρτο, απαύγασμα συνθετικής ωριμότητας, αποτελεί αναμφισβήτητα ένα από τα κορυφαία κοντσέρτα του Mozart και φανερώνει μία βαθιά κατανόηση των ποικίλων δυνατοτήτων και ηχητικών ιδιαιτεροτήτων του οργάνου. Οι ηχοχρωματικές διαφοροποιήσεις στις διάφορες περιοχές του κλαρινέτου αξιοποιούνται από το συνθέτη για να αποδώσουν λεπτές διαφοροποιήσεις διαθέσεων. Επίσης η εγγενής ικανότητα του κλαρινέτου να καλύπτει μεγάλα διαστήματα γίνεται στα χέρια του Mozart φορέας μουσικής φρεσκάδας και ζωντάνιας, ενώ στο αργό, δεύτερο -και μάλλον διασημότερο- μέρος του έργου αναδεικνύεται με απαράμιλλη ομορφιά η μελωδικότητα του κλαρινέτου. Σολίστ είναι ο Ιταλός κλαρινετίστας Giampiero Sobrino.
Στη συνέχεια εκτελείται η Συμφωνία αρ. 3 σε Μι ύφεση μείζονα, έργο 55 «Ηρωική» του Ludwig van Beethoven. Η σύνθεσή της ξεκίνησε το καλοκαίρι του 1803 και ολοκληρώθηκε την άνοιξη του 1804. Το εξώφυλλο της χειρόγραφης παρτιτούρας έφερε το όνομα “Bonaparte” μέχρι τη στιγμή, που ο Beethoven πληροφορήθηκε από το μαθητή και βοηθό του Ferdinand Ries, ότι ο Ναπολέων είχε στεφθεί αυτοκράτορας της Γαλλίας (18 Μαΐου 1804). Η είδηση αυτή συνιστούσε παντελή διάψευση των προσδοκιών του από το Γάλλο ηγέτη και έτσι μέσα σε μία έκρηξη οργής έσκισε την αφιέρωση της συμφωνίας. Στη θέση της αργότερα αναγράφτηκε η φράση “Sinfonia eroica composta per festeggiare il sovvenire d’ un grand’uomo” (Ηρωική συμφωνία γραμμένη για να εορτάσει τη μνήμη ενός μεγάλου ανδρός), ενώ τελικά αποδέκτης της αφιέρωσης ήταν ο πρίγκιπας Franz Joseph von Lobkowitz. Η Ηρωική Συμφωνία είναι ένα έργο – σταθμός στη δημιουργική ζωή του Beethoven, αφού με αυτήν εγκαινιάζεται ουσιαστικά η μεσαία συνθετική περίοδος του Beethoven, συχνά αποκαλούμενη και αυτή “ηρωική” (1803 – 1812). Ο συνθέτης καινοτομεί ριζικά και από πολλές απόψεις, με αποτέλεσμα η Ηρωική να αποτελεί ταυτόχρονα και σταθμό στην ιστορία και εξέλιξη της συμφωνικής μουσικής στο σύνολό της.
Αφιέρωμα στα 75 χρόνια του Θόδωρου Αντωνίου
Σε ένα αφιέρωμα στον Θόδωρο Αντωνίου, η Κρατική Ορχήστρα παρουσιάζει τα παρακάτω έργα του:
Celebration XIII, για χάλκινα και κρουστά (2008)
Το Celebration XIII γράφτηκε το 2008 για τους εκτελεστές των χάλκινων και των κρουστών της ΚΟΑ, για την ηχογράφηση έργων Ελλήνων συνθετών που επρόκειτο να κυκλοφορήσει σε CD.
Το κομμάτι είναι το δέκατο τρίτο, από μια σειρά δεκαπέντε έργων με τον ίδιο τίτλο. Τα Celebrations είναι κομμάτια για διαφορετικούς συνδυασμούς οργάνων και συνόλων, γραμμένα με σκοπό να γιορτάσουν πρόσωπα ή γεγονότα.
Το Celebration XIII, όπως και τα περισσότερα έργα μου, είναι ένα δεξιοτεχνικό κομμάτι που παρουσιάζει μια πλούσια παλέτα των οργάνων, τεχνικών, ηχοχρωμάτων και δραματικών κλιμακώσεων. Το έργο, με ελεύθερη φόρμα, συνδυάζει «αντιφωνικά εφέ», χρωματικές παραλλαγές, ενεργητικά και παθητικά, δραματικά, γαλήνια, ελεύθερα, αυτοσχεδιαστικά ή και αυστηρά οργανωμένα μέρη. Αν και το έργο γράφτηκε αρχικά για τους μουσικούς της ΚΟΑ, είναι αφιερωμένο στους εκτελεστές χάλκινων και κρουστών όλων των ηλικιών.
Διπλό Κοντσέρτο για όμποε, φαγκότο και ορχήστρα (2009)
Το Διπλό Κοντσέρτο για όμποε, φαγκότο και ορχήστρα είναι το έβδομο κατά σειρά διπλό κοντσέρτο μου. Ξεκινώντας από το Κοντσερτίνο για Πιάνο και Κρουστά (1962), στη συνέχεια τα Events (Γεγονότα) Ι (1967) για Βιολί και Πιάνο, το Διπλό Κοντσέρτο για Κρουστά (1977), το Κοντσέρτο για Άρπα, Μαρίμπα και Ορχήστρα (1995), το Κοντσέρτο για 2 Πιάνα (1998) και το Κοντσέρτο για 2 Βιολιά και Ορχήστρα (2003).
Η ιδέα για το Διπλό Κοντσέρτο Όμποε, Φαγκότο και Ορχήστρα ξεκίνησε πριν από μερικά χρόνια όταν οι αδελφοί Οικονόμου, Γιάννης και Αλέξανδρος, ήταν μέλη της Συμφωνικής Ορχήστρας του Δήμου Αθηναίων και συμπτωματικά ένας άλλος Οικονόμου, ο Μιχάλης Οικονόμου, ήταν και εξακολουθεί να είναι μαέστρος της Ορχήστρας. Με ιδιαίτερη χαρά μπορούμε να πραγματοποιήσουμε στην αποψινή συναυλία την πρεμιέρα του έργου με τους τρείς αυτούς θαυμάσιους εκτελεστές.
Το Διπλό Κοντσέρτο αποτελείται από δύο μέρη τα οποία συνδέονται με ένα Ιντερλούδιο. Το πρώτο μέρος έχει αφηγηματικό χαρακτήρα προσπαθώντας να προβάλλει το μελωδικό και ελεγειακό χαρακτήρα των σόλο οργάνων.
Το Ιντερλούδιο είναι ένα σύντομο κομμάτι που βασίζεται σε υλικό από μια μουσική, που είχα γράψει για ένα σήριαλ στην τηλεόραση, τους Αγνοημένους σε σκηνοθεσία του Γιώργου Μιχαηλίδη και έχει καθαρά χαρακτήρα μουσικής δωματίου. Το τελευταίο μέρος, πέρα από τον αφηγηματικό χαρακτήρα που χαρακτηρίζει όλο το έργο, έχει ρυθμικό χαρακτήρα, συνδυάζει γρήγορα περάσματα και ασύμμετρα μέτρα και εκθέτει τις δεξιοτεχνικές ικανότητες των οργάνων.
“Προμηθέας”, Καντάτα για Βαρύτονο, αφηγητή, μικτή χορωδία και ορχήστρα (1983)
Ο Προμηθέας γράφτηκε το 1983, κατόπιν παραγγελίας του Φεστιβάλ Αθηνών (θέμα του Φεστιβάλ Αθηνών ήταν η «Προμηθεϊκή Ιδέα»). Το κείμενο της Καντάτας είναι από τον «Προμηθέα» του Αισχύλου. Ο Βαρύτονος και η Χορωδία τραγουδούν τα κείμενα στο πρωτότυπο (αρχαία ελληνικά). Ο χαρακτήρας γενικά της μουσικής είναι επηρεασμένος από τη Βυζαντινή μουσική, ειδικά στις μελωδικές νότες που υποτονθορίζονται και κρατούνται. Το έργο είναι αφιερωμένο στον μεγάλο Έλληνα ηθοποιό Μάνο Κατράκη, (που γιόρταζε τότε τα 50 χρόνια του στη σκηνή) και στον Αλέξη Μινωτή. Η μουσική ποτέ δεν υπογραμμίζει τις λέξεις ή τις φράσεις. Ήθελα η μουσική να δημιουργήσει μόνο τη «διάσταση», τη «δραματική ατμόσφαιρα» σαν «κατάλληλο περιβάλλον» για το κείμενο. Ο Προμηθέας θα πρέπει να θεωρηθεί ένα δραματικό έργο και περιλαμβάνει πολλές από τις ιδέες και τις εμπειρίες μου από τη δουλειά μου στο θέατρο.
Η Χορωδία παίζει κρουστά, μιμείται πουλιά και λειτουργεί σαν το χορό μιας αρχαίας τραγωδίας. Το κείμενο του αφηγητή (από τον Προμηθέα του Αισχύλου) μεταφράστηκε από τον Τάσο Ρούσο.
Κοντσέρτο για κρουστά και Ορχήστρα (2007)
Το Κοντσέρτο για Κρουστά και Ορχήστρα γράφτηκε το 2007 για τον νεαρό βιρτουόζο κρουστών Θόδωρο Μιλκόβ. Αποτελείται από δύο μέρη και δανείζεται υλικό από προηγούμενό μου έργο, το Cadenza για σόλο Μαρίμπα. Όπως είναι επόμενο, το Κοντσέρτο αυτό θέλει να προβάλει τόσο τις δεξιοτεχνικές, ρυθμικές, όσο και τις ηχοχρωματικές δυνατότητες των κρουστών οργάνων. Τα κρουστά, για τα οποία έχω γράψει πολλά έργα, είναι τα «όργανα του 20ου αιώνα». Τόσο στην Ελλάδα όσο και σε όλο τον κόσμο, έχουν μια πολύ έντονη παρουσία σε ποικιλία αλλά και σε δεξιοτεχνικές εξελίξεις και αποτελούν συχνό «μέσο» της σύγχρονης δημιουργίας.